Een bijdrage die moest gaan over (arbeids)recht en kunst

Ik heb al meerdere keren voor de digitale nieuwsbrief van Espaz – de Espaz Selectief Online – geschreven. Deze eerdere artikelen zijn op onze website terug te lezen:

Wet Werk en Zekerheid (deel II)
– Wet Werk en Zekerheid (deel I)
– Social media binnen het arbeidsrecht
– Vakantie om ziek van te worden

Gezien de activiteiten van Espaz moesten mijn bijdragen altijd met het arbeidsrecht te maken hebben, maar deze keer was het verzoek anders. Espaz heeft mij gevraagd te schrijven over kunst en dan het liefst in samenhang met arbeidsrecht of recht in het algemeen. Geen gemakkelijke opgave, maar ik heb mijn akkoord gegeven en mijn vijfde bijdrage voor hun goede nieuwsbrief geschreven.

De gehele nieuwsbrief is te zien/lezen op: https://www.espaz.nl/selectief/editie4/ en de bijdrage van advocatenkantoor SPLNTR op: https://www.espaz.nl/selectief/editie4/#page6.

Mijn bijdrage is ook geheel hieronder te lezen.

Veel leesplezier en met vriendelijke groet,
SPLNTR

Jelle Splinter
advocaat

ONDERSTAAND VOLLEDIGE TEKST ARTIKEL

‘Kunst, arbeid en recht’


 

Kunst, arbeid en recht

‘Gelukkig! Weer een Espaz Selectief Online’ dacht ik. En ook nu weer de eer aan SPLNTR om een bijdrage te mogen leveren. Het verzoek was om deze keer iets over het onderwerp ‘kunst’ te schrijven en dan graag in combinatie met het recht.

Eerlijkheid gebiedt mij te zeggen dat met dat verzoek mijn vreugde wel in volume afnam. Ik ben absoluut een groot kunstliefhebber, laat daar geen misverstand over bestaan. Ik ben zelfs een verzamelaar en op mijn website benadruk ik mijn interesse in het gebied waar kunst en recht soms samenkomen. Maar om er een leuke, leesbare bijdrage over te schrijven is van geheel andere orde; ik had geen idee waar ik moest beginnen.

‘Art may offend, shock or disturb’

Ik startte mijn zoektocht naar inspiratie bij mijn parate kennis op het gebied van kunst en recht. En gelukkig kwamen er enkele kwesties bovendrijven.

De eerste zaak die mij te binnen schoot is een zaak van een aantal jaar geleden. Deze zaak heeft mij destijds geboeid en ging over botsende rechten. Namelijk, aan de ene kant het recht op vrijheid van (artistieke) meningsuiting van de kunstenaar – Nadia Plesner – en aan de andere kant de intellectuele eigendomsrechten van een multinational – modegigant Louis Vuitton.

Nadia Plesner had (onder meer) in haar kunstwerk met de titel Darfurnica (een parodie op het werk Guernica van Picasso) een Afrikaans kindje afgebeeld dat een chihuahua-hondje én een bekende handtas van het merk Louis Vuitton draagt.

Nadia Plesner Darfurnica

Louis Vuitton was van mening dat haar intellectueel eigendomsrechten daarmee werden geschonden en bovendien dat zij op een negatieve wijze in verband werd gebracht met de wantoestanden in Darfur. Nadia Plesner was het daar geenszins mee eens. Zij heeft met haar werk willen uitbeelden dat in haar ogen de mediabelangstelling voor mensen in de showbizz buitensporig groot is ten opzichte van de belangstelling voor ernstige misstanden in de wereld, meer in het bijzonder in Darfur.

De kunstenaar is uiteindelijk in het gelijk gesteld, waarbij nog eens werd opgemerkt dat ‘art may offend, shock or disturb’. Oftewel een grens die niet eenvoudig zal worden overschreden en een standpunt waar ik mij prima in kan vinden. Ik vind namelijk ook dat kunst niet, althans niet teveel, (door het recht) aan banden mag worden gelegd.

‘Freedom of artistic expression should not be restricted by (…)’

Mijn zoektocht vervolgend, realiseerde mij dat het wel leuk en aardig is dat ik zo nu en dan een flard van het interessante intellectueel eigendomsrecht meekrijg, maar dat het niet mijn specialisme is. Ik ben dan ook niet de persoon om u als lezer daar uitvoerig inhoudelijk over te vertellen. Mijn kracht als advocaat ligt binnen het arbeidsrecht en het ondernemingsrecht. Ik richt mij in mijn werk op deze twee rechtsgebieden en ik besloot op zoek te gaan naar een link tussen het arbeidsrecht en kunst.

Na dit besluit, ben ik vol ijver de jurisprudentie, boeken, juridische databanken en natuurlijk het world wide web ingedoken. Alles in de hoop een mooie verhaallijn voor deze bijdrage te kunnen vinden. Mijn vermoeden dat dit lastig zou worden werd bevestigd.

Ik heb geen goede, recente uitspraak kunnen vinden, waarbij kunst en het arbeidsrecht op een noemenswaardige wijze samenvallen. Wel stuitte ik op een recent nieuwsbericht uit augustus 2014.

Dit nieuwsbericht meldde dat de directeur van de Gwangju Biënnale in Zuid Korea – de eerste en meest prestigieuze hedendaagse kunstbiënnale in Azië – ontslag heeft genomen. Ik dacht: ‘hebbes, een artikel over ontslag en kunst, beter wordt het niet’.

Gwanju biennale

Foto: Gwanju Biennale Foundation

De betreffende directeur en mede-oprichter van de biënnale had (samen met anderen) ontslag genomen, omdat het bestuur van de stad Gwangju, en tevens groot sponsor van de biënnale, had verboden een bepaald kunstwerk te exposeren. Het schilderij zou satirisch en beledigend zijn. Deze censuur kon de directeur niet accepteren, waarbij ook hij benadrukte dat de vrijheid van artistieke expressie een groot goed is:

I am taking full responsibility for what happened regarding the special exhibit that celebrates the 20th anniversary of the Gwangju Biennale. From an art critic’s point of view, the painting should be on exhibit. Freedom of artistic expression should not be restricted by the government just because they have the exhibition budget under their control.

‘Maar de waarheid is dat er meer sjouwerij dan rusten in het leven is’

Het ontslag speelde in de hiervoor genoemde zaak eigenlijk geen belangrijke rol. De nadruk lag mijns inziens op het onwenselijke aspect van censuur binnen de kunst. Bovendien leek mij dit ene artikel ook wat karig om deze bijdrage geheel aan op te hangen. Ik ben dan ook een stap verder gegaan en heb gekeken of en welke rol de begrippen ‘arbeid’ en ‘arbeider’ in de kunst hebben vervuld.

U raadt het misschien al? Ook binnen deze context zal mijn bijdrage beperkt moeten blijven. In de eerste plaats omdat ik geen kunstgeschiedkundige ben en ik ervoor moet waken u verkeerde of onvolledige informatie voor te schotelen. Maar in de tweede plaats, omdat ‘arbeid’ en de ‘arbeider’ geen hele geliefde onderwerpen in de kunst zijn.

Tot in de tweede helft van de 19e eeuw was een dergelijk onderwerp ondenkbaar. Helemaal ondenkbaar was het om de arbeider of het arbeidsproces natuurgetrouw af te beelden. Voor het beeld van de vuile, slechte arbeidsomstandigheden of een portret van een door het zware werk getekende arbeider was simpelweg geen markt. Niemand peinsde erover iets dergelijks voor het plezier aan de muur te hangen. Pas vanaf het moment dat het realisme haar intrede deed, vond de weergave van een ‘minder perfecte’ werkelijkheid de weg naar het doek, zo ook van de arbeid en de arbeider. Sindsdien is door verschillende kunstenaars ‘arbeid’ en de ‘arbeider’ meer regelmatig gebruikt als onderwerp, zoals door Vincent van Gogh.

Vincent van Gogh landarbeider

Van Gogh beeldde, tegen de stroom en wensen van de markt in, juist wel de echte arbeid(ers) uit. Hij was gefascineerd door het werk op het platteland en de daarbij behorende arbeiders. Van Gogh vond dat hij vooral figuren moest tekenen die met iets bezig waren. Aan zijn broer heeft Van Gogh ooit geschreven: ‘actie uit te drukken is zeer moeilijk. Maar de waarheid is dat er meer sjouwerij dan rusten in het leven is’.

‘The worker and the boss’

Ook ik lijk iets met het thema arbeid in de kunst te hebben. Voordat ik advocaat was en voordat ik mij toelegde op het arbeidsrecht, kocht ik mijn eerste originele kunst. In één koop kocht ik twee grote – min of meer karikaturale – portretten van een werknemer en een werkgever, getiteld ‘the worker’ en ‘the boss’. De werken zijn uit 2003 en gemaakt door een jonge, Duitse kunstenaar, Bartosch Pikon. Tot op de dag van vandaag heb ik deze twee werken in mijn bescheiden collectie en ik vermoed dat die daar altijd onderdeel van uit zullen blijven maken.

Bartosch Pikon The Worker Bartosch Pikon The Boss

Mijn passie voor de advocatuur en mijn liefhebberij voor kunst zijn voor mij niet onlosmakelijk met elkaar verbonden, maar het is wel erg prettig als deze twee passies soms ergens samenvallen.

In de afbeelding bij mijn bijdrage aan Espaz Selectief Online is mijn portret tussen dat van the boss en the worker geplaatst, omdat SPLNTR binnen het arbeidsrecht zowel optreedt voor werkgevers als voor werknemers. Beide partijen zijn welkom bij ons kantoor.

My worst day as an artist is better than my best day as a lawyer

De combinatie kunst en recht/advocatuur is niet voor iedereen wenselijk. Althans, dit lijkt naar voren te komen uit een bericht dat ik aan het einde van mijn zoektocht voor deze bijdrage tegenkwam.

Het artikel ging over een kunstenaar/advocaat die de kunst heeft verkozen boven zijn beroep als advocaat. Nathan Sawaya, een voormalig, succesvol advocaat uit New York, maakt tegenwoordig namelijk zeer indrukwekkende kunstwerken uit lego-steentjes. Hij heeft zijn flitsende, glansrijke carrière als advocaat ingeruild voor een carrière als fulltime kunstenaar. Dat Nathan geen moment spijt heeft van zijn keuze voor de kunst boven het recht en de advocatuur blijkt uit de volgende quote: ‘my worst day as an artist is better than my best day as a lawyer

Hoewel ik blij kan zijn dat deze confrère zijn ware roeping heeft gevonden, kan ik deze quote uiteraard niet onderstrepen. Het voelt voor mij meer zo dat mijn dagen als advocaat – goed of slecht – altijd in positieve zin worden gekleurd door kunst. Dus geen keuze voor het één of het ander, maar een samengaan en een versterking wat mij betreft.

Toevalligerwijs heeft Nathan Sawaya momenteel een expositie in Nederland. Onder de naam ‘the art of the brick’ is zijn kunst nog tot 26 oktober 2014 te bewonderen bij Amsterdam EXPO.

Ten slotte

Ondanks dat ik zeer positief ben over de advocatuur, rechten en kunst, zult u bij het lezen van deze bijdrage gemerkt hebben dat er voor mij weinig eer te behalen is aan het schrijven over kunst, al dan niet in combinatie met het (arbeids)recht. Ik heb dan ook besloten voortaan te schrijven over (arbeids)recht en van kunst uitsluitend te genieten.

Neemt u dus voor al uw vragen omtrent arbeidsrecht en ondernemingsrecht contact op met ons kantoor. Ten aanzien van kunst kunnen wij u alleen adviseren u zich erin te verdiepen, het ruimhartig te accepteren, af en toe iets te kopen, maar vooral om ervan te genieten en blij te zijn dat het er is.

Jelle Splinter,
advocaat

www.splntr.eu